Ауа райы, климат және адам денсаулығы сияқты көптеген құбылыстар атмосферадағы физикалық процестермен тығыз байланысты. Соның бірі – атмосфералық қысым. Бұл ұғым күнделікті өмірде жиі айтылғанымен, оның мәні мен маңызын көпшілік толық түсіне бермейді. Осы мақалада біз атмосфералық қысымның табиғатын, оған әсер ететін факторларды және оның адам мен қоршаған ортаға қалай ықпал ететінін қарастырамыз.
Атмосфералық қысым дегеніміз не?
Атмосфералық қысым – Жер атмосферасының белгілі бір нүктеге түсіретін күшінің шамасы. Оны сынап бағанының миллиметрімен (мм сын. бағ.) немесе гектопаскальмен (гПа) өлшейді. Бұл күш ауа бағанының салмағына байланысты, яғни неғұрлым ауа тығыз әрі салмақты болса, соғұрлым қысым жоғары болады. Мысалы, теңіз деңгейінде қысым орта есеппен 1013 гПа шамасында болады. Ал биік тауларға көтерілген сайын қысым төмендейді, өйткені ауа сирей түседі.
Атмосфералық қысым қандай факторларға байланысты?
Атмосфералық қысымға әсер ететін негізгі факторлар – биіктік, температура, ылғалдылық және Жердің айналуы. Қысым неғұрлым төмен болған сайын, биіктік соғұрлым жоғары деген сөз. Сонымен қатар, ауа температурасы артқан сайын ауа кеңейіп, тығыздығы азаяды, бұл қысымның төмендеуіне алып келеді. Ылғал ауа құрғақ ауаға қарағанда жеңілірек, сондықтан ылғалдылық та қысым деңгейін төмендетуі мүмкін. Сондай-ақ, атмосфералық қысымның тәулік ішінде қаншалықты жиі өзгеретінін атап өткен жөн: бұл өзгерістер әдетте таңертең және кешке байқалады, бірақ кейде ауа райы фронттарының өтуіне немесе циклондар мен антициклондардың әсерінен күрт ауытқулар байқалуы мүмкін.
Атмосфералық қысымның адам мен табиғатқа әсері
Қысым деңгейі адам ағзасына тікелей әсер етеді. Мысалы, гипертониямен ауыратын адамдар төмен қысым кезінде әлсіздік сезінеді, ал жоғары қысым бас ауруын тудыруы мүмкін. Сонымен қатар, атмосфералық қысым теңіз деңгейінен биікте жұмыс істейтін немесе ұшақта жиі болатын адамдарға ерекше маңызды. Табиғатта қысым өзгерісі ауа райының түрін анықтайды: жоғары қысым – ашық әрі құрғақ ауа райының, ал төмен қысым – бұлтты әрі жауын-шашынды кезеңнің белгісі.
Қысым және ауа райы болжамдары
Метеорологтар атмосфералық қысым көрсеткіштерін болжау үшін арнайы барометрлер мен спутниктік деректерді қолданады. Қысымдағы өзгерістер ауа райының жақында өзгеретінін көрсетеді. Мысалы, қысымның төмендеуі жауын-шашынның немесе дауылдың болуын меңзейді. Бұл мәліметтер ауыл шаруашылығынан бастап авиацияға дейін түрлі салада пайдаланылады.
Атмосфералық қысыммен байланысты рекордтар
Жер бетіндегі ең жоғары атмосфералық қысым 1968 жылы Сібірдегі Агата станциясында тіркелген – 1083,3 гПа. Ал ең төменгі қысым Тынық мұхитындағы тайфун кезінде 870 гПа шамасында болды. Бұл айырмашылықтар табиғаттағы құбылыстардың қандай кең диапазонда жүретінін көрсетеді.
Атмосфералық қысым – табиғи жүйенің маңызды бөлігі, ол ауа райы мен климаттық жағдайларды реттейді, адам денсаулығына әсер етеді және ғылыми зерттеулер үшін маңызды көрсеткіш болып табылады. Осындай қызықты мәліметтердің көпшілігін https://inforadar.kz/ сайтынан да білуге болады. Атмосфералық қысым туралы түсінік тек ауа райын болжау үшін емес, өміріміздегі көптеген құбылыстарды тереңірек ұғынуға мүмкіндік береді.