Қазақ халқының тарихында ел тағдырына елеулі ықпал еткен сан қилы тұлғалар бар. Олар білім мен ғылымға, мәдениет пен саясатқа, ұлт-азаттық қозғалысына өлшеусіз үлес қосты. Мұндай тұлғалардың өмірі мен қызметі – болашақ ұрпаққа өнеге. Төменде олардың кейбірі туралы қызықты деректермен бөлісеміз.

Ыбырай Алтынсарин – алғашқы ұстаз, ағартушы

Ыбырай Алтынсарин – қазақ халқының тұңғыш ағартушыларының бірі, педагог және жазушы. Ол қазақ балалары үшін орыс-қазақ мектептерін ашып, жаңа білім беру жүйесін енгізген. Ыбырай алғашқылардың бірі болып «Қазақ хрестоматиясы» атты оқулық құрастырған. Өзінің шығармаларында балаларды еңбекке, адалдыққа, білімге үндеді. Ол «Кел, балалар, оқылық!» деген өлең жолымен бүтін бір дәуірдің ұранына айналды. Ыбырайдың мақсаты – қазақ халқын қараңғылықтан алып шығу болатын. Оның білімге сіңірген еңбегі қазақ тарихында мәңгі сақталады.

Тұрар Рысқұлов – қайсар мемлекет қайраткері

Тұрар Рысқұлов – ХХ ғасырдың басындағы қазақ зиялыларының көрнекті өкілі. Ол Түркістан автономиясының үкіметінде жұмыс істеп, кейін КСРО деңгейіндегі ірі саясаткерге айналды. Тұрар кедей халықтың мұң-мұқтажын қорғап, ұлттық мүдде жолында күресті. Жас кезінде жетім қалып, қиын тағдырды басынан кешірсе де, үлкен табандылықпен білім алып, саясат сахнасына шықты. Оның экономикалық және әлеуметтік жобалары Орта Азия халықтарының өмірін жақсартуға бағытталды. Рысқұловтың «еңбекші халықтың мүддесі бәрінен биік» деген қағидасы бүгін де өзекті. Ол 1938 жылы сталиндік репрессия құрбаны болды.

Шоқан Уәлиханов – қазақ ғылымының жарық жұлдызы

Шоқан Уәлиханов – қазақтың тұңғыш ғалымы, этнограф, тарихшы, ағартушы. Ол жас кезінде-ақ Петербургтегі кадет корпусын бітіріп, орыс зиялылары арасында таныла бастаған. Шоқан Орта Азия мен Шығыс Түркістанды зерттеген алғашқы қазақ зерттеушісі ретінде танымал. Ол Қашқар сапары арқылы еуропалық ғылымға тың мәліметтер ұсынды. Қазақ халқының салт-дәстүрі, ауыз әдебиеті туралы жазбалары этнография саласында құнды еңбек болып саналады. Шоқан – ғылыми ойлау жүйесі мен гуманистік көзқарасты үйлестірген ерекше тұлға. Оның қысқа ғұмыры – үлкен істермен толыққан.

Әлихан Бөкейхан – Алаш қозғалысының көшбасшысы

Әлихан Бөкейхан – Алаш партиясының негізін қалаушы, ұлт көсемі, қоғам қайраткері. Ол Ресей думасына сайланған алғашқы қазақ депутаты болды. Әлихан ұлттық автономия идеясын көтеріп, қазақ халқының өз тағдырын өзі шешуге құқығы бар екенін дәлелдеген. Ол саясаттан бөлек, журналистика мен экономика саласында да еңбек етті. Алаш автономиясы мен Алаш Орда үкіметінің құрылуы оның бастамаларының нәтижесі еді. Әлихан Бөкейхан қазақ зиялыларының тұтас буынына жол сілтеген рухани көшбасшы болды. 1937 жылы сталиндік зұлматтың құрбанына айналды.

Ахмет Байтұрсынұлы – тіл ғылымының негізін қалаушы

Ахмет Байтұрсынұлы – ұлт ұстазы, лингвист, ақын және педагог. Ол араб әліпбиін қазақ тіліне ыңғайлап, жаңа емле жүйесін ұсынды. Ахметтің «Оқу құралы», «Тіл құралы» атты еңбектері – қазақ тіл білімінің іргетасы. Сонымен қатар, ол «Қазақ» газетінің редакторы ретінде саяси пікір мен ұлт санасын оятуға ықпал етті. Ахмет ұлттың мәдениетін, тілін және руханиятын сақтап қалуға жанын салды. Ол Алаш қозғалысының белсенді мүшесі ретінде тарихта қалды. Бүгінде Байтұрсынұлының еңбектері еліміздің білім жүйесінде әлі күнге дейін қолданылады.

Әл-Фараби – Шығыстың екінші ұстазы

Әл-Фараби – ортағасырлық түркі-мұсылман әлемінің көрнекті ғалымы, философ, математик және музыкатанушы. Ол грек философиясын, әсіресе Аристотельдің ілімін терең меңгеріп, оны мұсылман әлеміне түсінікті тілде жеткізді. Әл-Фарабидің еңбектері логика, саясат, этика, музыка, медицина және жаратылыстану ғылымдарын қамтиды. Ол "Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы" атты трактатында ізгі қоғам мен билік туралы өз көзқарасын білдірген. Оның идеялары тек Шығыста ғана емес, Батыс Еуропа ойшылдарына да әсер етті. Ғалым Бағдат, Шам, Халеп қалаларында өмір сүріп, жүзден аса еңбек жазып қалдырды. Әл-Фарабиді «Екінші ұстаз» деп атауы – оның ғылымдағы зор беделін білдіреді.

Міржақып Дулатов – «Оян, қазақ!» ұранының авторы

Міржақып Дулатов – ақын, жазушы, қоғам қайраткері, Алаш қозғалысының белсенді мүшесі. Ол 1909 жылы жарық көрген «Оян, қазақ!» атты өлең жинағы арқылы тұтас ұлттың санасын оятуға үлес қосты. Бұл жинақ қазақ халқының отарлық езгі астындағы жағдайын ашық көрсетіп, еркіндікке, білімге, бірлікке шақырды. Міржақып публицистикамен де айналысып, ұлттық баспасөздің дамуына атсалысты. Ол Ахмет Байтұрсынұлымен бірге «Қазақ» газетінің шығуына ықпал еткен. Кеңестік кезеңде қудалауға ұшырап, халық жауы ретінде айыпталды. Оның еңбектері мен ұлтқа деген махаббаты бүгінгі Қазақстан жастарына үлгі.

Сәкен Сейфуллин – әдебиет пен саясаттың тоғысындағы тұлға

Сәкен Сейфуллин – қазақ әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі, ақын, жазушы, мемлекет қайраткері. Ол Кеңес өкіметі орнағаннан кейін алғашқы қазақ әдебиетін жаңа бағытта дамытты. Сәкеннің «Тар жол, тайғақ кешу» атты мемуарлық шығармасы – азаматтық соғыс пен революция кезеңіндегі қазақ қоғамының айнасы. Сонымен қатар ол бірнеше пьеса, өлең және прозалық шығарма жазып, әдебиетке жаңа леп әкелді. Саяси қызметте де белсенді болған Сейфуллин халық комиссарлары кеңесін басқарды. Бірақ 1930-жылдары сталиндік қуғын-сүргіннің құрбанына айналды. Сәкеннің өмір жолы – өнер мен ерлік ұштасқан тағдырдың көрінісі.

Бұл ұлы тұлғалар Қазақстанның мәдени, саяси және ғылыми дамуына өлшеусіз үлес қосты. Олардың ерік-жігері, табандылығы мен ұлт алдындағы жауапкершілігі – бүгінгі ұрпаққа үлгі.