Табиғат өз құпияларын ешқашан толығымен ашпайды. Бірақ адам баласы ғасырлар бойы аспанды бақылап, оның белгілері арқылы алдағы күннің райын анықтауға үйренген. Бүгінгі заманда метеостанциялар мен спутниктер бар болса да, кейде аспанның өзі ең сенімді болжамшыға айналады. Көкжиектегі түстердің өзгеруі, найзағайдың жарқылы немесе кемпірқосақтың көрінісі — бәрі де атмосферадағы өзгерістердің көрінісі. Сол себепті ауа-райын табиғи белгілер арқылы болжау — ежелгі дәстүр мен қазіргі ғылымды ұштастыратын қызықты тәжірибе.

Найзағайдың ауа-райымен байланысы

Көптеген адамдар найзағайды жай ғана жазғы нөсердің белгісі деп қабылдайды. Алайда найзағай туралы мәлімет метеорологияда әлдеқайда маңызды орын алады. Бұл құбылыс атмосферадағы электр разрядтарынан пайда болады және көбінесе ауа ылғалдылығы жоғары, температура күрт өзгерген кезде байқалады.

Найзағайдың жиілігі мен бағыты алдағы ауа райының сипатын көрсетеді. Егер найзағай алыстан жарқылдап, бірақ дыбыс естілмесе, бұл жауынның шеткі аймақта екенін білдіреді. Ал егер жарқылмен бірге күркіреген дауыс жақын естілсе, онда бұлттар сіздің аймаққа жақындап келеді деген сөз. Кейде найзағай түнгі аспанда жиі көрінсе, келесі күндері ауа суытады немесе жел күшейеді.

Табиғи белгілер арқылы болжау

Табиғатты тыңдай білген адам күн райының өзгерісін дәл аңғара алады. Тіпті құралсыз-ақ аспан мен айналадағы көрініске қарап болжам жасауға болады. Бұл — табиғатпен үйлесімді өмір сүретін адамдардың ғасырлар бойы қалыптастырған тәжірибесі.

Қолданбасыз серуендеу кезінде ауа-райының өзгеруін қалай болжауға болады деген сұраққа бірнеше жауап бар. Егер аспандағы бұлттар бір бағытта тез қозғалып жатса, жақын арада жел күшейеді. Кешкі уақытта аспан қызғылт түске боялса — ертең күн ашық болады, ал сұрғылт реңк басым болса — жаңбыр жауады деген белгі. Құстардың төмен ұшуы да ауа қысымының төмендеп, жауынның жақындағанын білдіреді.

Кейде өсімдіктер мен жәндіктер де ауа райының хабаршысы бола алады:

  • шалғын шөбінің иісі күшейсе, жаңбыр жаууы мүмкін;
  • құмырсқалар илеулерін жауып жатса, бұлт қоюланып келеді деген сөз;
  • көбелектер кешке қарай белсендірек болса, келесі күн жылы әрі құрғақ болады.

Мұндай белгілер — қарапайым, бірақ дәл көрсеткіштер.

Атмосферадағы сирек оптикалық құбылыстар

Аспанда кейде көз тоймас көріністер пайда болады — олар табиғи сұлулықтың ғана емес, ауа райының да көрсеткіші. Атмосферадағы сирек оптикалық құбылыстар қалай пайда болады деген сұраққа жауап берсек, олардың бәрі жарықтың ауадағы бөлшектермен өзара әрекеттесуі нәтижесінде туындайды.

Кемпірқосақ жаңбырдан кейін ауадағы су тамшылары күн сәулесін сындырғанда көрінеді. Егер кемпірқосақтың түстері анық әрі жарқын болса, ауа таза және жауын аяқталған деген белгі. Ал түстердің көмескі немесе қос қабатты болуы — жаңбырдың қайта жауу ықтималдығын білдіреді.

«Гало» деп аталатын құбылыс күн немесе ай айналасында пайда болатын жарық сақинасы түрінде көрінеді. Бұл мұз кристалдары бар жұқа бұлттардың болуын білдіреді және көбіне жауын-шашынның жақындағанының белгісі. Сондай-ақ «күн сәулесінің бағаны» деп аталатын тік жарық сызығы күн батарда көрінсе, ауа температурасының тез төмендейтініне ишара.

Табиғи бақылаулар арқылы тәжірибе жинау

Табиғи белгілерді түсініп, оларды салыстыру арқылы нақты болжам жасауға болады. Мысалы, найзағай жиі жарқылдап, ал кемпірқосақ көрінбесе, бұлттар ауырлап, нөсер күшейеді. Ал күн батқан соң аспанда қызғылт түстер мен гало байқалса, ертең күн ашық әрі жылы болады.

Мұндай бақылауларды жазып отыру пайдалы. Уақыт өте келе әр адам өз аймағының ауа райына тән заңдылықтарды байқай алады. Бұл әсіресе ауыл шаруашылығында немесе ашық ауада жұмыс істейтін адамдар үшін тиімді тәсіл.

Табиғи белгілерді қолданудың артықшылықтары

Ауа райын табиғи құбылыстар арқылы болжаудың өз артықшылықтары бар:

  • Бұл әдіс экологиялық таза және қосымша құралды қажет етпейді. Адам тек аспанды, желді және табиғи дыбыстарды бақылайды.
  • Тікелей бақылау арқылы нақты аймақтың ерекшеліктерін түсінуге мүмкіндік береді. Әр өңірдің табиғаты өзінше мінезді, сондықтан жергілікті белгілер жиі дәлірек нәтиже береді.
  • Мұндай тәсіл адам мен табиғат арасындағы байланысты нығайтады. Бақылау барысында адам қоршаған ортаға көбірек мән беріп, экологиялық жауапкершілігі артады.
  • Бұл дағды төтенше жағдайларда – құралсыз немесе байланыссыз кезде – ауа райын болжауға көмектеседі.

Табиғатты түсіне білген адам үшін әр бұлттың пішіні мен әр жарықтың сызығы – хабар іспетті белгі.

Ауа райын болжау – тек метеорологтардың ісі емес, табиғатты сезіне алатын әрбір адамның қолынан келетін өнер. Найзағайдың жарқылы, кемпірқосақтың сәулесі немесе галоның көрінісі – бәрі де аспанның бізге айтқан үнсіз хабары. Қолданбасыз серуендеу кезінде ауа-райының өзгеруін қалай болжауға болады деген сұрақтың жауабы дәл осы табиғи белгілерді тануда жатыр.

Найзағай туралы мәлімет пен атмосферадағы сирек оптикалық құбылыстар жайлы білім ауа райын түсінуге көмектеседі. Әр белгі – табиғаттың әңгімесі, ал оны тыңдай білу – нағыз даналықтың көрінісі. Табиғатты бақылап үйренген адам ешқашан күтпеген жаңбырда қалады деп айту қиын, себебі аспанның өзі оған алдын ала сыбырлап ескертіп тұрады.